از قرن دوم هجري مسلمين يكه تازان و طلايه داران علوم و فرهنگ جهان بوده اند. نوابغي كه در طول سده دوم تا نهم هجري در قلمرو اسلامي ظهور كرده اند، بي

 شمارند. لذا قسمت عمده اي از موقوفات در آن دوره از تاريخ تمدن اسلامي به رشد شاخه هاي مختلف علوم اختصاص يافت؛ املاك و ثروتها يكي پس از ديگري وقف احداث مدارس، دانشگاه ها و بيمارستان ها مي شد (1)

جرجي زيدان مي گويد: «نظام الملك اولين كسي بود كه در اواسط قرن پنجم هجري به واسطه تأسيس مدارس در ممالك اسلامي شهرت يافت و در بغداد و اصفهان و نيشابور و هرات و غيره مدارس ساخت، و همه اين مدارس، به خصوص مدرسه بغداد به نام وي «مدرسه نظاميه» خوانده مي شد. نظاميه بغداد در سال 457 هجري به امر نظام الملك و به دست ابو سعيد صدفي در كنار دجله بنا شد و بازارها و كاروان سراها و ده ها در اطراف دور و نزديك مدرسه خريداري و وقف مدرسه گرديد، به طوري كه هزينه آن به شصت هزار دينار رسيد. اين مدرسه از مراكز مهم علماي اسلام گشت و رجال بزرگي از آن مدرسه بيرون آورند» (2)

كتابخانه هاي مهمي نيز در اين تأسيس گرديد و در اختيار عموم گذارده شد كه نخستين كتابخانه عمومي را خلفاي عباسي در بغداد داير كردند و آن را بيت الحكمة ناميدند و كتابهاي مختلف علمي را در آن جمع كردند. پس از تأسيس بيت الحكمة ديگران هم در بغداد كتابخانه داير كردند. از آن جمله كتابخانه شابور ابن اردشير، وزير بهاءالدوله در سال 381، است كه آن را وقف كرد و بيش از ده هزار جلد كتاب داشت و بيشتر كتاب هاي آن به خط دانشمندان مهم بود و غالباً مؤلفين يك نسخه از تأليفات خود را وقف آن كتابخانه مي كردند. (3)

پي نوشتها:

1- المزميني، ابراهيم بن محمد، الوقف و اثره في تشييد بنيته الحضاره الاسلاميه، رياض، جامعه محمد بن سعود الاسلاميه ـ بي تا ص 13
2- جرجي زيدان، تاريخ تمدن اسلامي؛ ترجمه علي جواهر كلام، امير كبير، تهران 1344 ، ص 627
3- جرجي زيدان، تاريخ تمدن اسلامي؛ ترجمه علي جواهد كلام، اميركبير، تهران 1344، ص 630

منبع: سايت پژوهشكده باقرالعلوم